یکی از مهم‌ترین مراحل رشد کودک، شروع فرآیند دندان درآوردن است. این دوره که برای اغلب والدین همراه با نگرانی و سؤال‌های متعدد است، می‌تواند با ناراحتی‌هایی برای کودک همراه باشد، اما در عین حال، بخشی طبیعی و ارزشمند از روند رشد محسوب می‌شود. آشنایی با علائم، زمان‌بندی معمول و روش‌های مراقبتی، به والدین کمک می‌کند تا با آرامش و آمادگی بیشتری از فرزندشان در این مرحله حمایت کنند.
دندان درآوردن چیست و چرا اهمیت دارد؟
دندان درآوردن فرآیندی است که طی آن، دندان‌های شیری کودک از لثه بیرون می‌آیند. این دندان‌ها در زیر لثه از دوران جنینی شکل گرفته‌اند و معمولاً از حدود ۶ ماهگی شروع به ظاهر شدن می‌کنند. این مرحله نه‌تنها نشانه‌ای از رشد سالم کودک است، بلکه زمینه‌ساز تغذیه مستقل و رشد گفتار او نیز خواهد بود.
دندان‌ها از چه سنی شروع به رشد می‌کنند؟
اگرچه میانگین شروع دندان درآوردن حدود ۶ ماهگی است، اما این عدد برای همه کودکان یکسان نیست. برخی کودکان ممکن است در ۴ ماهگی اولین دندان را بزنند، در حالی که در برخی دیگر این اتفاق تا یک‌سالگی به تعویق می‌افتد.
ترتیب معمول دندان درآوردن:
- دندان‌های پیشین پایین (مرکزی): ۶ تا ۱۰ ماه
- دندان‌های پیشین بالا: ۸ تا ۱۲ ماه
- دندان‌های کناری بالا و پایین: ۹ تا ۱۶ ماه
- آسیاب‌های اول: ۱۳ تا ۱۹ ماه
- نیش‌ها: ۱۶ تا ۲۳ ماه
- آسیاب‌های دوم: ۲۳ تا ۳۳ ماه
تا سن سه سالگی، اکثر کودکان ۲۰ دندان شیری خود را دارند.
علائم رایج دندان درآوردن
فرایند رویش دندان ممکن است بدون علامت باشد، اما بسیاری از کودکان علائم مشخصی نشان می‌دهند که والدین باید آن‌ها را بشناسند:
- افزایش آب‌دهان (ریزش بزاق)
- تمایل شدید به گاز گرفتن اشیاء یا دست‌ها
- تورم یا قرمزی لثه‌ها
- بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
- کاهش اشتها یا تغییر الگوی تغذیه
- مشکلات خواب (بیدار شدن مکرر شبانه)
- تب خفیف (اغلب زیر ۳۸ درجه)
- قرمزی گونه‌ها یا کشیدن گوش
🔺 توجه: تب بالا، اسهال شدید یا استفراغ نباید به دندان درآوردن نسبت داده شود و نیاز به بررسی پزشکی دارند.
رفتارهای کودک هنگام دندان درآوردن
کودک ممکن است رفتارهایی نشان دهد که برای والدین جدید غیرمنتظره یا نگران‌کننده باشد. این رفتارها بیشتر برای تسکین فشار لثه انجام می‌شوند:
- مکیدن یا جویدن هر چیزی که در دسترس باشد
- بی‌میلی به غذاهای سفت
- چسبیدن بیشتر به والدین
- گریه‌های بدون دلیل مشخص
درک این رفتارها به والدین کمک می‌کند با صبوری و حمایت، کودک را در این دوران راحت‌تر همراهی کنند.
چگونه درد و ناراحتی کودک را کاهش دهیم؟
والدین نقش مهمی در آرام کردن کودک در دوران دندان درآوردن دارند. راهکارهای ساده‌ای وجود دارد که می‌توانند مؤثر باشند:
- استفاده از دندان‌گیر خنک (نه یخ‌زده) برای تسکین لثه
- ماساژ ملایم لثه با انگشت تمیز
- دادن پارچه مرطوب خنک برای گاز گرفتن
- اجتناب از خوراکی‌های سفت یا تند
- در صورت نیاز و با تجویز پزشک، مصرف مسکن مناسب مثل استامینوفن کودک
اقدامات اشتباه یا ممنوع در دوران دندان درآوردن
برخی روش‌های سنتی یا رایج که گاهی توسط اطرافیان پیشنهاد می‌شود، ممکن است برای کودک خطرناک باشند. از جمله:
❌ استفاده از ژل‌های بی‌حس‌کننده بدون تجویز پزشک
❌ مالیدن الکل یا مواد گیاهی ناشناخته روی لثه
❌ استفاده از دندان‌گیر یخ‌زده (ممکن است به بافت لثه آسیب بزند)
❌ نادیده گرفتن علائم بیماری به بهانه دندان درآوردن
آگاهی از این نکات به ایمنی کودک کمک زیادی می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم کودک شدید، غیرمعمول یا طولانی‌مدت باشد، بهتر است با پزشک مشورت شود. موارد زیر نیاز به بررسی دارند:
- تب بالاتر از ۳۸ درجه
- بی‌اشتهایی کامل برای بیش از ۲۴ ساعت
- بروز بثورات یا تغییرات پوستی
- خواب‌آلودگی یا بی‌حالی شدید
- خونریزی لثه یا بوی بد دهان
حرف آخر
دندان درآوردن کودک اگرچه مرحله‌ای طبیعی در مسیر رشد اوست، اما می‌تواند با علائم ناراحت‌کننده‌ای همراه باشد. والدینی که با این روند آشنا هستند، می‌توانند با آرامش بیشتری با فرزند خود همراه شوند و از طریق مراقبت‌های ساده، تجربه‌ای کم‌تنش‌تر برای کودک فراهم کنند. آگاهی، صبوری و توجه به علائم هشداردهنده، کلید عبور موفق از این مرحله مهم رشد است.
