بارداری، تجربه‌ای شگفت‌انگیز است که تنها محدود به رشد فیزیکی جنین نمی‌شود؛ بلکه در این دوران تغییرات نامرئی ولی مهمی در بدن مادر رخ می‌دهد که می‌تواند بر سلامت طولانی‌مدت فرزند او تأثیر بگذارد. یکی از این تغییرات، دگرگونی در میکروبیوم روده‌ی مادر است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که تعادل باکتری‌های روده مادر در دوران بارداری، می‌تواند نقش کلیدی در شکل‌گیری سیستم ایمنی نوزاد داشته باشد؛ سیستمی که در تمام عمر با او همراه خواهد بود.
میکروبیوم روده چیست و چرا اهمیت دارد؟
میکروبیوم روده به مجموعه‌ای از تریلیون‌ها باکتری، ویروس و قارچ گفته می‌شود که در دستگاه گوارش زندگی می‌کنند. این موجودات میکروسکوپی نه تنها در هضم غذا مؤثرند، بلکه نقشی حیاتی در تنظیم سیستم ایمنی، سلامت روان، متابولیسم و حتی پیشگیری از بیماری‌های مزمن ایفا می‌کنند.
زمانی که ترکیب میکروبیوم متعادل باشد، بدن در بهترین وضعیت عملکردی خود قرار دارد. اما هر گونه عدم تعادل یا کاهش تنوع میکروبیوم (که به آن دیسبیوز گفته می‌شود) می‌تواند به بروز اختلالات التهابی، بیماری‌های خودایمنی، آلرژی و حتی اختلالات عصبی منجر شود.
تغییرات میکروبیوم در دوران بارداری
دوران بارداری با تغییرات شگرفی در میکروبیوم روده همراه است. مطالعات نشان داده‌اند که در سه ماهه سوم بارداری:
- تنوع میکروبی کاهش می‌یابد.
- باکتری‌های مرتبط با افزایش ذخیره چربی و سوخت‌وساز انرژی بیشتر می‌شوند.
- برخی از انواع باکتری‌ها که به تحریک ایمنی کمک می‌کنند، رشد بیشتری پیدا می‌کنند.
این تغییرات عمدتاً برای حمایت از رشد جنین و تأمین انرژی اضافی طراحی شده‌اند، اما عدم تعادل شدید ممکن است پیامدهای منفی برای مادر و نوزاد به دنبال داشته باشد.
چگونه میکروبیوم مادر سیستم ایمنی نوزاد را شکل می‌دهد؟
از مدت‌ها پیش تصور می‌شد رحم محیطی کاملاً استریل است. اما شواهد جدید نشان می‌دهد که جنین از طریق مایع آمنیوتیک، جفت و خون مادر در معرض ترکیبات میکروبی قرار می‌گیرد. میکروبیوم مادر به طرق مختلف بر توسعه سیستم ایمنی نوزاد تأثیر می‌گذارد:
انتقال مواد متابولیک
میکروب‌های روده مادر ترکیبات متابولیکی مانند اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیره (SCFAs) تولید می‌کنند. این مواد قادرند از سد خونی جفت عبور کرده و ژن‌های مرتبط با رشد سیستم ایمنی نوزاد را فعال یا غیرفعال کنند.
شکل‌دهی به تحمل ایمنی
در دوران بارداری، جنین باید بتواند سیستم ایمنی خود را طوری آموزش دهد که هم در برابر پاتوژن‌ها مقاوم باشد و هم نسبت به سلول‌های خودی، مواد غذایی و میکروب‌های مفید تحمل نشان دهد. میکروبیوم مادر نقش اصلی را در این فرآیند حساس ایفا می‌کند.
تأثیر نوع زایمان
نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) تعیین می‌کند که اولین برخورد نوزاد با چه نوع میکروب‌هایی باشد. در زایمان طبیعی، کودک عمدتاً با میکروب‌های واژینال و روده‌ای مادر تماس پیدا می‌کند که برای شکل‌دهی سیستم ایمنی حیاتی‌اند. در حالی که نوزادان سزارینی بیشتر در معرض میکروب‌های محیطی قرار می‌گیرند که ممکن است رشد ایمنی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
عواملی که سلامت میکروبیوم مادر را تهدید می‌کنند
در حالی که بدن به طور طبیعی تغییرات خاصی را برای تطبیق با بارداری اعمال می‌کند، برخی عوامل بیرونی می‌توانند تعادل میکروبیوم را مختل کنند:
- مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها: باعث از بین رفتن باکتری‌های مفید می‌شود.
- تغذیه ناسالم: رژیم غذایی کم فیبر و پر قند، رشد باکتری‌های ناسالم را افزایش می‌دهد.
- استرس مزمن: تغییرات هورمونی ناشی از استرس می‌تواند ترکیب میکروبی را به هم بزند.
- کمبود فعالیت بدنی: ورزش منظم با افزایش تنوع میکروبی ارتباط دارد.
- عفونت‌ها: برخی عفونت‌ها می‌توانند توازن طبیعی میکروب‌ها را برهم زنند.
چگونه در دوران بارداری از سلامت میکروبیوم خود محافظت کنیم؟
حفظ سلامت میکروبیوم در دوران بارداری مستلزم رعایت سبک زندگی سالم است:
تغذیه سالم و متعادل: مصرف غذاهای سرشار از فیبر (میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات) باعث تغذیه باکتری‌های مفید می‌شود. همچنین مصرف مواد غذایی تخمیر شده مانند ماست پروبیوتیک، کفیر و کلم‌ترش می‌تواند به افزایش تنوع میکروبی کمک کند.
مصرف پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که مصرف آن‌ها (با تجویز پزشک) می‌تواند میکروبیوم را تقویت کند. پری‌بیوتیک‌ها نیز موادی هستند که غذای این باکتری‌های مفید را فراهم می‌کنند.
کنترل استرس: روش‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و مراقبه می‌توانند سطح استرس را کاهش داده و از سلامت میکروبیوم حمایت کنند.
پرهیز از مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک: آنتی‌بیوتیک‌ها باید فقط در مواقع ضروری و با تجویز پزشک مصرف شوند تا به باکتری‌های مفید آسیب نرسانند.
حفظ فعالیت بدنی: پیاده‌روی‌های منظم و فعالیت‌های سبک می‌توانند تعادل میکروبی بدن را بهبود دهند.
