سرطان تخمدان یکی از جدی‌ترین انواع سرطان‌های دستگاه تناسلی زنان است که اغلب در مراحل ابتدایی علائم واضحی ندارد و به همین دلیل، معمولاً دیر تشخیص داده می‌شود. با اینکه احتمال بروز آن نسبت به دیگر سرطان‌ها پایین‌تر است، اما میزان مرگ‌ومیر ناشی از آن به دلیل تأخیر در تشخیص بالاست. آگاهی از علائم، عوامل خطر و روش‌های درمان، نقش کلیدی در پیشگیری و افزایش شانس درمان موفق دارد.
سرطان تخمدان چیست؟
سرطان تخمدان زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های غیرطبیعی در تخمدان شروع به رشد غیرقابل کنترل می‌کنند و در نهایت ممکن است به دیگر بخش‌های بدن گسترش یابند. تخمدان‌ها دو اندام کوچک در دو طرف رحم هستند که وظیفه تولید تخمک و هورمون‌های زنانه مانند استروژن و پروژسترون را بر عهده دارند.
انواع سرطان تخمدان
سرطان تخمدان تنها یک نوع ندارد و بر اساس نوع سلولی که منشأ آن است، به چند دسته تقسیم می‌شود:
- سرطان اپیتلیال: شایع‌ترین نوع که از سلول‌های سطح خارجی تخمدان آغاز می‌شود.
- سرطان سلول‌های زایا: از سلول‌هایی که تخمک تولید می‌کنند شروع می‌شود؛ بیشتر در زنان جوان دیده می‌شود.
- سرطان استرومایی: از سلول‌هایی که هورمون تولید می‌کنند آغاز می‌شود؛ نسبتاً نادر است.
شناخت نوع سرطان اهمیت زیادی در تعیین روش درمان دارد.
علائم سرطان تخمدان
مشکل اصلی در تشخیص سرطان تخمدان این است که علائم آن معمولاً مبهم و مشابه ناراحتی‌های معمول گوارشی یا قاعدگی هستند. با این حال، علائمی وجود دارند که تکرار یا شدت آن‌ها نباید نادیده گرفته شود:
- نفخ شکم یا بزرگ شدن غیرمعمول شکم
- درد لگن یا شکم
- احساس سریع سیری یا کاهش اشتها
- تکرر ادرار یا احساس فوری نیاز به دفع ادرار
- تغییر در الگوی قاعدگی یا خونریزی غیرطبیعی
- خستگی مزمن، کمردرد یا کاهش وزن بدون دلیل مشخص
اگر این علائم به مدت بیش از دو هفته تداوم داشته باشند، باید به پزشک مراجعه شود.
عوامل خطر سرطان تخمدان
برخی عوامل ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. آگاهی از این عوامل می‌تواند به غربالگری و پیشگیری کمک کند:
- سابقه خانوادگی سرطان تخمدان، سینه یا روده بزرگ
- جهش‌های ژنتیکی BRCA1 و BRCA2
- سن بالای ۵۰ سال
- نداشتن سابقه بارداری یا یائسگی دیرهنگام
- درمان‌های هورمونی طولانی‌مدت
- چاقی یا سبک زندگی بی‌تحرک
چگونه سرطان تخمدان تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان، کلید نجات است. پزشکان برای بررسی این بیماری از ترکیبی از روش‌ها استفاده می‌کنند:
- معاینه لگنی توسط متخصص زنان
- سونوگرافی ترانس‌واژینال یا شکمی
- آزمایش خون CA-125 که ممکن است در سرطان افزایش یابد
- تصویربرداری با CT یا MRI در صورت لزوم
- نمونه‌برداری یا جراحی تشخیصی در مراحل بعدی
در مراحل اولیه، هیچ آزمایش غربالگری استاندارد و دقیق برای عموم وجود ندارد، به‌همین دلیل آگاهی از علائم بسیار مهم است.
مراحل پیشرفت سرطان تخمدان
مانند بسیاری از سرطان‌ها، سرطان تخمدان نیز در چهار مرحله (Stage 1 تا Stage 4) دسته‌بندی می‌شود:
- مرحله 1: محدود به تخمدان‌ها
- مرحله 2: گسترش به لگن
- مرحله 3: انتشار به شکم یا غدد لنفاوی
- مرحله 4: گسترش به سایر اندام‌ها مانند ریه یا کبد
درمان و پیش‌آگهی به مرحله بیماری هنگام تشخیص بستگی دارد.
روش‌های درمان سرطان تخمدان
درمان این سرطان ترکیبی از جراحی و درمان دارویی است. انتخاب روش، به نوع، مرحله بیماری، سن بیمار و شرایط عمومی بدن بستگی دارد.
- جراحی: برداشت تخمدان‌ها، رحم و در برخی موارد سایر اندام‌های درگیر
- شیمی‌درمانی: برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده
- درمان هدفمند: با داروهایی که روی مسیرهای خاص رشد سلولی اثر می‌گذارند
- هورمون‌درمانی یا پرتودرمانی: در موارد خاص یا مکمل درمان اصلی
در برخی بیماران، درمان‌های نگهدارنده یا پیگیر نیز برای کنترل بیماری طولانی‌مدت استفاده می‌شود.
پیشگیری و مراقبت از خود
هرچند نمی‌توان از همه موارد سرطان تخمدان پیشگیری کرد، اما اقداماتی وجود دارد که ممکن است خطر را کاهش دهند:
- بارداری، شیردهی و مصرف قرص‌های ضدبارداری ممکن است خطر را کاهش دهند.
- آگاهی از سابقه خانوادگی و انجام تست‌های ژنتیکی (در صورت لزوم)
- سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب، کنترل وزن و فعالیت بدنی منظم
- معاینات سالانه زنان و گفت‌وگو با پزشک درباره علائم مشکوک
باورهای نادرست درباره سرطان تخمدان
در مورد این بیماری باورهای اشتباهی وجود دارد که ممکن است موجب تأخیر در تشخیص شود:
«فقط زنان مسن دچار سرطان تخمدان می‌شوند»
برخی انواع آن در سنین پایین‌تر نیز رخ می‌دهند.
«علائم آن همیشه مشخص و شدید است»
برعکس، بیشتر علائم آن مبهم‌اند.
«اگر در خانواده‌ام کسی نداشته، پس من هم ندارم»
نبود سابقه خانوادگی به معنای نبود خطر نیست.
جمع‌بندی
سرطان تخمدان از جمله سرطان‌هایی است که در صورت عدم توجه به علائم اولیه می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کند. اما اگر به بدن خود گوش دهید، با علائم هشدار آشنا باشید و در صورت وجود عوامل خطر، تحت نظر پزشک قرار بگیرید، می‌توانید نقش مؤثری در پیشگیری یا تشخیص زودهنگام آن ایفا کنید. آگاهی، کلید کنترل این بیماری است.
