در دوران بارداری، بدن مادر با تغییراتی گسترده روبه‌روست که یکی از مهم‌ترین آن‌ها افزایش نیاز به مواد مغذی—به‌ویژه آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12—است. اگر این نیازها به‌درستی تأمین نشوند، مادر در معرض کم‌خونی قرار می‌گیرد؛ وضعیتی که هم برای خودش و هم برای رشد جنین خطرآفرین است. کم‌خونی در بارداری شایع است، اما شناسایی به‌موقع و مدیریت درست آن، کاملاً قابل کنترل است.
کم‌خونی بارداری چیست؟
کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که بدن مادر گلبول قرمز کافی یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌ها تولید نمی‌کند. در بارداری، با افزایش حجم خون و نیاز بیشتر به اکسیژن، کم‌خونی شایع‌تر و گاهی شدیدتر می‌شود.
نشانه‌ها و علائم کم‌خونی در دوران بارداری
- خستگی و ضعف غیرعادی
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- تنگی نفس
- رنگ‌پریدگی پوست و لب‌ها
- سردرد
- تپش قلب
- بی‌حسی یا مورمور شدن دست و پا
- کاهش تمرکز و خواب‌آلودگی
نکته مهم: برخی از این علائم می‌توانند با علائم طبیعی بارداری اشتباه گرفته شوند، بنابراین تشخیص دقیق با آزمایش خون ضروری است.
انواع شایع کم‌خونی در بارداری
کم‌خونی همیشه یک علت مشخص ندارد؛ در دوران بارداری ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. شناخت نوع کم‌خونی، کلید انتخاب درمان مؤثر و مناسب است.
کم‌خونی فقر آهن (Iron Deficiency Anemia)
شایع‌ترین نوع کم‌خونی در بارداری که ناشی از کمبود آهن در رژیم غذایی یا جذب ضعیف آهن است.
کم‌خونی ناشی از کمبود اسیدفولیک
اسیدفولیک برای ساخت سلول‌های قرمز ضروری است و کمبود آن در دوران بارداری می‌تواند منجر به ناهنجاری لوله عصبی در جنین شود.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12
کم‌خونی نادرتر اما مهم، به‌ویژه در رژیم‌های غذایی گیاهی یا در صورت وجود مشکلات گوارشی.
چه کسانی بیشتر در معرض کم‌خونی بارداری هستند؟
- مادرانی که دو بارداری را با فاصله زمانی کم تجربه کرده‌اند
- کسانی که از ابتدا کم‌خونی داشته‌اند
- بارداری چندقلویی
- تغذیه ناکافی یا رژیم گیاه‌خواری بدون مکمل
- سابقه خونریزی زیاد در قاعدگی یا مشکلات گوارشی
تشخیص کم‌خونی در بارداری
آزمایش کامل خون (CBC) در ابتدای بارداری و طی سه‌ماهه دوم و سوم انجام می‌شود. مهم‌ترین شاخص‌ها:
- هموگلوبین (Hb): پایین‌تر از 11 گرم در دسی‌لیتر در سه‌ماهه اول و سوم
- هماتوکریت (Hct): نسبت حجم گلبول‌های قرمز به کل خون
- فریتین: ذخایر آهن بدن
در صورت تشخیص کم‌خونی، نوع دقیق آن باید مشخص شود تا درمان مناسب انتخاب گردد.
درمان کم‌خونی بارداری
پس از تشخیص نوع کم‌خونی، نوبت به مدیریت و درمان آن می‌رسد. درمان می‌تواند شامل مصرف مکمل، تغییر در رژیم غذایی یا در موارد شدیدتر، اقدامات پزشکی باشد.
درمان دارویی (با تجویز پزشک)
- مکمل‌های آهن (فروس سولفات، فومارات یا گلوکونات)
- مکمل اسیدفولیک و ویتامین B12
- در موارد شدید: تزریق آهن یا انتقال خون
نکته: آهن بهتر است با معده خالی یا با ویتامین C (مثلاً آب پرتقال) مصرف شود، و از مصرف همزمان با لبنیات، چای و قهوه خودداری گردد.
درمان تغذیه‌ای
غذاهای غنی از آهن:
- گوشت قرمز، جگر، مرغ و ماهی
- عدس، نخود، لوبیا
- تخم‌مرغ
- سبزیجات برگ سبز تیره (اسفناج، برگ چغندر)
- کشمش، انجیر، برگه زردآلو
- غلات کامل و غنی‌شده
غذاهای تقویت‌کننده جذب آهن:
- مرکبات
- گوجه‌فرنگی
- فلفل دلمه‌ای رنگی
- کیوی و توت‌فرنگی
پیشگیری از کم‌خونی در دوران بارداری
- آغاز مصرف مکمل آهن از همان ابتدای بارداری
- تغذیه متنوع، متعادل و آهن‌دار
- کنترل کم‌خونی قبل از باردار شدن
- پیروی از برنامه‌ی مراقبت‌های بارداری و انجام آزمایش‌های دوره‌ای
- مصرف مایعات کافی برای بهبود جذب مواد مغذی
آیا کم‌خونی روی جنین تأثیر می‌گذارد؟
بله. کم‌خونی کنترل‌نشده می‌تواند منجر به عوارضی مانند:
- تولد نوزاد با وزن کم
- زایمان زودرس
- کاهش ذخایر آهن در نوزاد
- خستگی مزمن و افسردگی پس از زایمان در مادر
- افزایش ریسک مرگ‌ومیر نوزادی در موارد بسیار شدید
