مشاهده دست و پا زدن نوزاد در خواب یا بی‌قراری شبانه او می‌تواند برای والدین نگران‌کننده باشد. نوزادان به دلایل مختلفی ممکن است در خواب حرکت کنند یا بی‌قرار شوند، که این رفتارها اغلب طبیعی هستند و نشان‌دهنده مراحل رشد یا نیازهای اساسی آن‌ها می‌باشند. در این مقاله، به بررسی علل شایع این رفتارها و راهکارهایی برای کمک به خواب آرام‌تر نوزاد می‌پردازیم.
مراحل رشد و تأثیر آن بر حرکات خواب نوزاد
نوزادان به‌سرعت در حال رشد هستند و این رشد نه‌تنها در بیداری بلکه در خواب نیز تأثیرگذار است. وقتی مغز و سیستم عصبی نوزاد در حال شکل‌گیری است، ممکن است شاهد حرکات ناگهانی دست، پا یا سر در خواب باشید. این حرکات بخشی از فرآیند بلوغ سیستم عصبی و گذر از مرحله خواب فعال (REM) هستند که خواب سبک‌تری است و در آن، مغز همچنان فعال می‌ماند. همچنین، نوزادانی که در حال یادگیری حرکات جدید مانند غلت زدن یا گرفتن اشیاء هستند، ممکن است در خواب نیز این تمرین‌ها را ادامه دهند. این دست و پا زدن‌ها معمولاً نگران‌کننده نیستند، مگر اینکه با گریه شدید یا بی‌قراری مداوم همراه شوند. در این صورت می‌توان با مشورت پزشک علت دقیق‌تری پیدا کرد.
کولیک و ناراحتی‌های گوارشی
کولیک یا قولنج شکمی یکی از رایج‌ترین دلایل بی‌قراری نوزادان، به‌ویژه در سه ماهه اول زندگی است. نوزادانی که دچار کولیک هستند، معمولاً با گریه‌های طولانی و غیرقابل آرام شدن مشخص می‌شوند و این بی‌قراری می‌تواند در زمان خواب هم ادامه یابد. حرکات مداوم پاها به سمت شکم یا پیچ‌وتاب دادن بدن در خواب می‌تواند نشانه‌ای از دردهای گوارشی باشد. گاز معده، عدم تحمل برخی ترکیبات شیر، بلع هوا هنگام شیر خوردن یا حتی واکنش به تغذیه مادر در دوران شیردهی از عوامل تشدیدکننده این وضعیت هستند. برای کمک به آرامش نوزاد می‌توان از ماساژ شکمی در جهت عقربه‌های ساعت، استفاده از کمپرس گرم ملایم روی شکم و در موارد شدید، شیشه‌شیرهای ضد کولیک استفاده کرد. البته اگر کولیک شدید و طولانی باشد، حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
گرسنگی و نیاز به تغذیه
نوزادان سیستم گوارشی کوچکی دارند و معده آن‌ها ظرفیت زیادی ندارد. به همین دلیل، فاصله بین وعده‌های تغذیه نباید خیلی طولانی شود، به‌خصوص در ماه‌های اول زندگی. یکی از نشانه‌های گرسنگی در خواب، حرکات سریع دست و پا، مکیدن انگشت، یا جستجوی سینه مادر هنگام بیدار شدن است. این رفتارها گاهی حتی در خواب هم دیده می‌شوند و ممکن است نوزاد با بی‌قراری، دست و پا زدن و بیدار شدن مکرر واکنش نشان دهد. برای جلوگیری از این اتفاق، بهتر است برنامه‌ریزی مناسبی برای آخرین وعده غذایی نوزاد داشته باشید و او را قبل از خواب شبانه به خوبی تغذیه کنید. در صورت تغذیه با شیر مادر، تغذیه بیشتر و طولانی‌تر در وعده آخر شب می‌تواند به خواب عمیق‌تر کمک کند. همچنین مطمئن شوید که نوزاد در هر وعده به اندازه کافی شیر دریافت می‌کند.
دمای نامناسب محیط خواب
دمای اتاق نوزاد نقش مهمی در کیفیت خواب او دارد. اگر دمای اتاق بیش از حد گرم یا خیلی سرد باشد، نوزاد نمی‌تواند در آرامش بخوابد و ممکن است با حرکات زیاد بدن یا دست و پا زدن در خواب واکنش نشان دهد. دمای ایده‌آل اتاق خواب برای نوزاد حدود ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد است. همچنین، نوع لباس نوزاد باید متناسب با فصل باشد؛ در تابستان لباس‌های نخی و سبک و در زمستان لباس‌های گرم‌تر با لایه‌های قابل تنظیم توصیه می‌شود. استفاده از پتوهای سنگین یا چندلایه می‌تواند نوزاد را کلافه کند و باعث حرکت زیاد او در خواب شود. بهتر است از کیسه‌خواب‌های مخصوص نوزاد که ایمنی و دمای مناسبی دارند استفاده شود. اطمینان از دمای مناسب محیط باعث کاهش بی‌قراری، حرکات بی‌مورد و خواب عمیق‌تر می‌شود.
نیاز به آغوش و تماس فیزیکی
نوزادان به‌طور ذاتی برای آرامش یافتن به تماس پوست با پوست نیاز دارند. تماس فیزیکی با مادر یا پدر باعث ترشح هورمون اکسی‌توسین در بدن نوزاد می‌شود که نقش مهمی در ایجاد حس امنیت و آرامش دارد. در نبود این تماس، نوزاد ممکن است حتی در خواب هم احساس ناامنی کرده و با تکان خوردن، دست و پا زدن یا حتی بیدار شدن به دنبال آغوش والدین بگردد. آغوش گرفتن قبل از خواب، قرار دادن نوزاد روی سینه والدین، یا استفاده از روش‌های مانند قنداق کردن (در ماه‌های ابتدایی با احتیاط) می‌تواند حس امنیت ایجاد کند. تماس فیزیکی منظم به تنظیم دمای بدن، تنفس و ضربان قلب نوزاد نیز کمک کرده و در نهایت موجب کاهش حرکات بی‌قرار در خواب می‌شود. بنابراین، نوزادی که در خواب دست و پا می‌زند ممکن است تنها نیاز به آغوش داشته باشد.
تحریک بیش از حد و خستگی
نوزادانی که در طول روز بیش از حد در معرض محرک‌های محیطی مانند صداهای بلند، نور شدید، بازی‌های زیاد یا هیجانات غیرمنتظره قرار می‌گیرند، معمولاً با اختلال در خواب مواجه می‌شوند. این تحریکات می‌توانند باعث افزایش تنش عصبی و فعالیت بیش از حد مغز شوند، به طوری که حتی در زمان خواب هم آرام نمی‌گیرند. از طرفی دیگر، اگر نوزاد بیش از حد بیدار بماند و زمان مناسب خواب را از دست بدهد، وارد مرحله‌ای از خستگی شدید می‌شود که نه‌تنها به خواب رفتن را سخت می‌کند، بلکه منجر به خواب سبک و بی‌قرار می‌شود. برای جلوگیری از این وضعیت، بهتر است سیکل‌های خواب نوزاد را بشناسید و در زمان درست او را بخوابانید. قبل از خواب، فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند ماساژ یا لالایی کمک زیادی به کاهش تحریک‌پذیری می‌کنند.
جمع‌بندی
حرکت‌های ناگهانی، دست و پا زدن یا بی‌قراری نوزاد در خواب همیشه نشانه‌ی مشکل نیست و اغلب بخشی طبیعی از رشد اوست. با این حال، والدین می‌توانند با بررسی دقیق عوامل محیطی، تغذیه‌ای و عاطفی، شرایط خواب را برای نوزاد بهتر و آرام‌تر کنند. ایجاد روتین خواب، توجه به دمای اتاق، تغذیه مناسب و فراهم‌کردن حس امنیت از جمله راهکارهای مؤثر برای کاهش بی‌قراری شبانه نوزاد است. اگر این علائم شدید، طولانی‌مدت یا همراه با نشانه‌های دیگری مانند گریه غیرطبیعی یا اختلال در رشد باشد، بهتر است برای بررسی دقیق‌تر با پزشک کودک مشورت شود.
