دوران بارداری یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل زندگی هر زن است. بدن مادر دستخوش تغییرات گسترده‌ای می‌شود تا شرایط مناسبی برای رشد و تکامل جنین فراهم شود. یکی از تغییرات مهم، تضعیف نسبی سیستم ایمنی است که مادر را نسبت به انواع عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر می‌سازد. عفونت‌ها نه تنها سلامت خود مادر را تهدید می‌کنند، بلکه در برخی موارد می‌توانند به رشد طبیعی جنین آسیب رسانده یا باعث سقط، زایمان زودرس، یا ناهنجاری‌های مادرزادی شوند.
شناخت عفونت‌های رایج، علائم هشداردهنده، راهکارهای پیشگیری و گزینه‌های درمان ایمن، قدمی ضروری برای حفظ سلامت مادر و نوزاد است.
چرا بدن مادر در دوران بارداری مستعد عفونت می‌شود؟
در دوران بارداری، سیستم ایمنی بدن مادر به‌طور طبیعی کمی ضعیف می‌شود تا از پس زنده نگه‌داشتن جنین (که از نظر ژنتیکی موجودی نیمه‌بیگانه است) برآید. این تضعیف ایمنی باعث می‌شود ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها راحت‌تر در بدن مادر فعال شوند.
از سوی دیگر، تغییرات هورمونی، افزایش دمای بدن، تغییر در pH واژن، و رشد جنین در ناحیه لگن همگی زمینه‌ساز اختلال در عملکرد طبیعی بدن در برابر عوامل بیماری‌زا هستند.
عفونت‌های شایع بارداری و اثرات آن‌ها بر مادر و جنین
در دوران بارداری، بدن مادر دستخوش تغییراتی گسترده می‌شود که برخی از آن‌ها می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به عفونت‌های مختلف شوند. برخی از این عفونت‌ها ممکن است بی‌خطر و گذرا باشند، اما برخی دیگر می‌توانند بر روند رشد جنین تأثیر بگذارند یا حتی منجر به عوارض جدی شوند. آگاهی از عفونت‌های شایع در بارداری و شناخت اثرات آن‌ها بر سلامت مادر و جنین، اولین قدم برای پیشگیری و درمان به‌موقع است.
عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI)
یکی از شایع‌ترین عفونت‌های دوران بارداری است که در صورت درمان‌نشدن می‌تواند منجر به عوارض کلیوی یا زایمان زودرس شود.
علائم:
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- تکرر ادرار
- درد در ناحیه پایین شکم
- تب (در صورت گسترش به کلیه‌ها)
خطرات احتمالی:
- زایمان زودرس
- عفونت کلیه (پیلونفریت)
- وزن کم نوزاد هنگام تولد
پیشگیری و درمان:
- مصرف مایعات فراوان
- عدم نگه‌داشتن ادرار
- رعایت بهداشت پس از ادرار
- آنتی‌بیوتیک‌های بی‌خطر مانند نیتروفورانتوئین یا آموکسی‌سیلین (صرفاً با تجویز پزشک)
عفونت قارچی واژن (کاندیدیازیس)
در اثر تغییرات هورمونی بارداری بروز می‌کند و با خارش و ترشحات مشخص، معمولاً با درمان موضعی کنترل می‌شود.
علائم:
- خارش شدید
- ترشحات سفید و پنیری
- سوزش واژینال
- درد هنگام رابطه جنسی
عوامل تشدیدکننده:
- افزایش قند خون
- مصرف آنتی‌بیوتیک
- لباس زیر نامناسب
درمان بی‌خطر:
- کرم‌های ضدقارچ موضعی مانند کلوتریمازول
- پرهیز از شست‌وشوی زیاد با شوینده‌های معطر
- استفاده از لباس نخی و گشاد
واژینوز باکتریال
اختلال در تعادل باکتری‌های طبیعی واژن است که ممکن است خطر زایمان زودرس و عفونت‌های رحمی را افزایش دهد.
علائم:
- ترشح خاکستری با بوی ماهی
- سوزش ادرار
- خارش واژن
خطرات برای جنین:
- افزایش خطر زایمان زودرس
- پارگی زودرس کیسه آب
درمان:
- مصرف مترونیدازول خوراکی یا واژینال (صرفاً با نسخه پزشک)
- رعایت بهداشت و پرهیز از دوش واژینال
توکسوپلاسموز
عفونتی انگلی است که از طریق گوشت نپخته یا تماس با گربه منتقل می‌شود و می‌تواند به مغز و چشم جنین آسیب بزند.
راه‌های انتقال:
- گوشت نپخته
- سبزیجات نشسته
- تماس با خاک یا مدفوع گربه
علائم (در مادر): اغلب بدون علامت یا علائمی شبیه سرماخوردگی
عواقب برای جنین:
- نابینایی
- عقب‌ماندگی ذهنی
- ناهنجاری مغز
پیشگیری:
- پخت کامل گوشت
- شست‌وشوی کامل سبزی‌ها
- دوری از مدفوع گربه (یا استفاده از دستکش در صورت نگهداری گربه)
ویروس‌های خطرناک (سرخجه، سیتومگالوویروس، HSV)
برخی ویروس‌ها در دوران بارداری، برخلاف ظاهر ساده یا بدون علامت خود، می‌توانند اثرات جدی و گاه جبران‌ناپذیری بر رشد جنین داشته باشند. شناخت این ویروس‌های پرخطر و راه‌های پیشگیری از آن‌ها، نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و نوزاد دارد.
سرخجه: ویروسی بسیار خطرناک در بارداری است که ابتلا به آن در سه‌ماهه اول ممکن است موجب ناهنجاری‌های مادرزادی در جنین شود.
- اگر مادر در سه ماهه اول مبتلا شود، خطر ناهنجاری‌های قلبی، چشمی و مغزی برای جنین وجود دارد.
- واکسیناسیون قبل از بارداری بسیار مهم است.
سیتومگالوویروس (CMV): عفونتی ویروسی است که معمولاً بدون علامت است اما در دوران بارداری می‌تواند باعث مشکلات عصبی و شنوایی در نوزاد شود.
- از طریق تماس با بزاق یا ادرار کودکان منتقل می‌شود.
- می‌تواند باعث مشکلات شنوایی و ذهنی در جنین شود.
تبخال تناسلی (HSV): ویروسی ماندگار در بدن که در صورت فعال بودن هنگام زایمان، ممکن است به نوزاد منتقل شده و جان او را تهدید کند.
- در صورت فعال بودن ویروس هنگام زایمان، خطر انتقال به نوزاد وجود دارد.
- زایمان سزارین در این موارد توصیه می‌شود.
- داروهای ضدویروس مانند آسیکلوویر در اواخر بارداری با صلاحدید پزشک استفاده می‌شوند.
راهکارهای عمومی پیشگیری از عفونت در بارداری
- شست‌وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، خصوصاً بعد از استفاده از سرویس بهداشتی یا تماس با کودکان
- اجتناب از مصرف لبنیات و گوشت خام یا نیم‌پز
- پرهیز از تماس با حیوانات خانگی (به‌ویژه گربه‌ها) بدون محافظ
- حفظ بهداشت جنسی و استفاده از کاندوم در صورت شک به عفونت شریک جنسی
- حضور در جلسات مراقبت بارداری و انجام آزمایشات غربالگری عفونت‌ها
- اطلاع از علائم هشداردهنده و مراجعه به‌موقع به پزشک
آیا داروهای گیاهی در درمان عفونت‌ها ایمن هستند؟
برخی گیاهان دارویی مانند آویشن یا بابونه خواص ضدعفونی‌کننده دارند، اما در دوران بارداری به‌هیچ‌وجه نباید به‌صورت خوراکی یا دوز بالا مصرف شوند، چراکه می‌توانند باعث انقباض رحم یا آسیب به جنین شوند. همیشه با پزشک متخصص مشورت کنید، حتی برای استفاده از دم‌نوش‌ها.
درمان بی‌خطر؛ چرا خوددرمانی ممنوع است؟
بسیاری از داروهای معمول برای درمان عفونت‌ها در بارداری ممنوع یا محدود هستند. مثلاً برخی آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل تتراسایکلین‌ها یا کوتریموکسازول) می‌توانند موجب آسیب به رشد استخوان و دندان جنین شوند. به همین دلیل، حتی اگر علائم برای شما آشنا باشد، هرگز نباید بدون تجویز پزشک دارویی مصرف شود.
