برای خیلی از مادران، تهوع و استفراغ یکی از اولین نشانه‌های بارداری است—اتفاقی طبیعی و معمول که بیشتر در سه‌ماهه اول بروز می‌کند. اما وقتی این حالت از “ویار ساده” فراتر می‌رود، تغذیه و آب بدن مختل می‌شود و حتی نیاز به بستری شدن پیدا می‌کند، دیگر با یک وضعیت جدی به‌نام هایپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) روبه‌رو هستیم.
شناخت این عارضه، علل احتمالی، نشانه‌های هشداردهنده، روش‌های درمانی و راهکارهای خانگی برای کنترل آن، می‌تواند از بروز عوارض خطرناک برای مادر و جنین جلوگیری کند.
هایپرامزیس گراویداروم چیست؟
هایپرامزیس گراویداروم نوعی تهوع و استفراغ شدید و مداوم در دوران بارداری است که به‌طور قابل توجهی بیش از حالت معمول رخ می‌دهد. برخلاف تهوع معمول بارداری که ممکن است خفیف و مقطعی باشد، در این حالت:
- فرد در روز چندین بار دچار استفراغ می‌شود.
- بدن دچار کم‌آبی شدید می‌شود.
- کاهش وزن قابل توجه (گاهی بیش از ۵٪ وزن پیش از بارداری) مشاهده می‌شود.
- توانایی مصرف غذا یا مایعات محدود یا غیرممکن می‌شود.
علت‌های احتمالی بروز این وضعیت
علت دقیق هایپرامزیس گراویداروم هنوز به‌طور کامل شناخته نشده، اما عوامل زیر با بروز آن مرتبط شناخته شده‌اند:
- افزایش بیش از حد هورمون hCG (هورمون بارداری)
- افزایش سطح استروژن یا هورمون تیروئید
- ژنتیک (وجود سابقه در مادر یا خواهر)
- بارداری دوقلو یا چندقلو
- بارداری اول
- سابقه میگرن یا اختلالات گوارشی پیش از بارداری
نکته: داشتن یکی از این عوامل لزوماً به معنای ابتلا نیست، اما ریسک را افزایش می‌دهد.
علائم هایپرامزیس گراویداروم
- تهوع مداوم و شدید، به‌ویژه در صبح‌ها یا هنگام گرسنگی
- استفراغ مکرر (بیش از ۳ تا ۴ بار در روز)
- کاهش وزن محسوس
- خشکی دهان و کاهش ادرار
- سرگیجه، ضعف، سردرد
- بویایی بسیار حساس و تحریک‌پذیر
- کاهش اشتها و عدم تحمل غذاها
اگر هر یک از این علائم شدیدتر از حالت معمول ویار بود، باید جدی گرفته شود.
عوارض هایپرامزیس گراویداروم در صورت درمان‌نشدن
- کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون شدید)
- عدم جذب مواد مغذی و الکترولیت‌ها
- ضعف جسمانی و خستگی شدید
- زایمان زودرس در برخی موارد
- اختلال رشد جنین به دلیل تغذیه ناکافی
- مشکلات روانی ناشی از فشار جسمی و استرس مزمن
روش‌های درمانی پزشکی
درمان این وضعیت بسته به شدت علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سرم‌درمانی برای جبران مایعات و الکترولیت‌ها
- داروهای ضدتهوع مانند متوکلوپرامید یا اوندانسترون (با تجویز پزشک)
- ویتامین B6 و پرومتازین در موارد خفیف
- تجویز داروهای ضداسید یا ضدرفلاکس در صورت تحریک معده
- درمان‌های بستری در موارد شدید یا در صورت تهدید برای سلامت مادر و جنین
مهم است که درمان زیر نظر پزشک زنان یا متخصص تغذیه انجام شود و از مصرف خودسرانه دارو اجتناب شود.
راهکارهای حمایتی و تغذیه‌ای در خانه
برای کاهش شدت علائم و حمایت از روند درمان، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- مصرف وعده‌های غذایی کوچک اما مکرر (مثلاً هر ۲ ساعت)
- پرهیز از غذاهای چرب، تند یا بوهای تند
- نوشیدن مایعات خنک به‌آرامی در طول روز (آب، آب نارگیل، دمنوش زنجبیل)
- استفاده از بیسکوییت ساده یا نان خشک بلافاصله پس از بیدار شدن
- استراحت کافی و دوری از محیط‌های گرم و شلوغ
- امتحان کردن مچ‌بند ضدتهوع یا رایحه‌درمانی با روغن نعناع (با احتیاط)
چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده یکی از موارد زیر، مراجعه فوری به پزشک ضروری است:
- عدم توانایی در نگه داشتن حتی مایعات
- کاهش وزن شدید در مدت کوتاه
- نشانه‌های کم‌آبی مانند ادرار تیره یا خیلی کم
- بی‌حالی شدید، کاهش هوشیاری یا تپش قلب
- وجود خون در استفراغ
آیا هایپرامزیس گراویداروم برای جنین خطرناک است؟
در صورت کنترل و درمان مناسب، معمولاً این وضعیت اثر دائمی بر جنین نمی‌گذارد. با این حال، اگر درمان نشود و کم‌غذایی یا دهیدراتاسیون شدید ادامه پیدا کند، ممکن است رشد جنین به خطر بیفتد یا منجر به زایمان زودرس شود. پس مراجعه به پزشک و رعایت توصیه‌ها اهمیت حیاتی دارد.
هر تهوعی در بارداری نگران‌کننده نیست، اما اگر شدت و تداوم آن از حد معمول فراتر رفت، دیگر نمی‌توان با جمله‌ی «طبیعیه، تحمل کن» از کنارش گذشت. هایپرامزیس گراویداروم نیاز به شناخت، پیگیری و گاهی درمان جدی دارد تا مادر و جنین هر دو از سلامت برخوردار باشند.
آگاهی، پیگیری و حمایت خانواده، سه کلید طلایی برای عبور سالم از این چالش هستند.
